تاریخچه مختصر کنسول‌های بازی | بخش اول مطلب ویژه

 تاریخچه کنسول‌های بازی ویدیویی

به جرئت می‌توان گفت که کنسول‌های بازی، مهم‌ترین بخش از صنعت بازی‌های ویدیویی بوده و دستگاه‌های الکترونیکی که نسل‌های مختلفی را ساخته و تاریخچه بازی‌های ویدیویی را نگارش کرده‌اند. بدون شک اگر این کنسول‌ها نبودند تاریخ بازی‌های ویدیویی به این صورت شکل نمی‌گرفت و نسل‌های بازی معنا و مفهومی نداشت. برای آشنایی با تاریخچه بازی‌های ویدیویی باید از دروازه کنسول‌ها گذشت و نسل به نسل این تاریخ فن‌آوری را دنبال کرد.
در این مجموعه مقالاتی که خواهید خواند با تاریخچه بازی‌های ویدیویی از بدو تولد آشنا خواهید شد. در این نوشتار سعی بر آن است تا با گفتاری ساده و روان به معرفی و بررسی هر یک از نسل‌های بازی‌های ویدیویی پرداخته و شما را با کنسول‌های آن نسل و مهم‌ترین بازی‌های آن آشنا کنیم. همان‌طور که قبلاً هم اشاره شد، در این مقاله تنها به بازی‌های کنسولی و کنسول‌های هر نسل اشاره خواهیم کرد و برای جلوگیری از طولانی شدن مطلب، بحث مربوط به بازی‌های PC را به زمانی دیگر موکول می‌کنیم. امیدواریم مانند گذشته این نوشتار نیز موردپسند همراهان همیشگی بازی مگ قرار بگیرد.

پیدایش یک سرگرمی

هرچند محبوبیت بازی‌های ویدیویی و کنسول‌های بازی از دهه 70 میلادی به بعد شروع شد؛ اما پیدایش بازی‌های ویدیویی و نمونه اولیه کنسول‌ها به سال‌ها قبل از دهه 70 برمی‌گردد. زمانی که در سال 1947 لامپ اشعه کاتدی اختراع شد.
شاید با خودتان فکر کنید که اختراع لامپ اشعه کاتدی (که در تصویر بالا نمونه اولیه آن را مشاهده می‌کنید) چه ربطی به بازی‌ها دارد! با اختراع این لامپ امکان نمایش نقاط نورانی بر روی صفحه‌ای که به فسفر آغشته بود فراهم شد و در نتیجه مهندسین می‌توانستند تصاویر مورد نظر خود را بر روی نمایشگر اشعه کاتدی نشان دهند. شاید بتوان گفت اولین بازی که به این دستگاه ساخته شد، Bertie the Brain باشد که در سال 1950 توسط یک موسسه تحقیقاتی کانادایی توسعه پیدا کرد اما هنوز این بازی با آنچه که ما آن را بازی ویدیویی می‌شناسیم تفاوت داشت. در سال‌های 1951 و 1952 دستگاه‌های دیگری ساخته شد که می‌توان به بازی Draughts در سال 1952 اشاره کرد.
در دوره ابتدای توسعه بازی‌های ویدیویی، تمام بازی‌ها به صورت پروژه‌های تحقیقاتی در مؤسسات و دانشگاه‌های مختلف ساخته می‌شد. یک از مهم‌ترین این پروژه‌ها که در سال 1958 در آزمایشگاه ملی Brookhaven به سرانجام رسید عنوان Tennis for Two بود. این اثر اکنون به عنوان یکی از اولین بازی‌های ویدیویی تاریخ به حساب می‌آید و آن‌قدر محبوب است که حتی نسخه اندروید این عنوان، بازسازی شده و در دسترس کاربران است. در سال 1962 بازی چندنفره Spacewar! توسط «استیو راسل» (Steve Russell) در دانشگاه MIT ساخته و تبدیل به یکی از موردبحث‌ترین آثار ساخته شده در دوران ابتدایی توسعه بازی‌ها شد. این بازی آغازگر دوره جدیدی در بازی‌های ویدیویی شد و تأثیر بسیاری بر محصولات ساخته شده پس از خود گذاشت.

Tennis For Two - اولین بازی ویدیویی تاریخ

با ورود به دهه 70 میلادی بازی‌های ویدیویی وارد دوران تازه‌ای شدند. توسعه تلویزیون‌ها به سازنده‌ها این امکان را داد که به جای استفاده از دستگاه‌های آزمایشگاهی، از این تجهیزات نوظهور برای نمایش بازی‌های خود استفاده نمایند. در سال 1971 اولین بازی آرکید با عنوان Computer Space توسط «نولان باشنل» (Nolan Bushnell) ساخته شد. این دستگاه اولین سیستم آرکیدی بود که به صورت تجاری و به عنوان یک بازی ویدیویی به بازار عرضه شد. در این دستگاه از سیستم پرداخت سکه‌ای برای انجام بازی استفاده شده بود و بازی موجود در آن نسخه‌ای متفاوت از Spacewar! بود. با فاصله چند سال بعد از عرضه Computer Space به بازار، دومین دستگاه آرکید با عنوان Galaxy Game ساخته شد. این محصول نیز مانند رقیب خود نسخه گسترش‌یافته بازی Spacewar! بود. این پروژه نیز مانند دیگر آثار ابتدایی، یک محصول دانشگاهی بود که در دانشگاه استنورد توسعه پیدا کرد. قیمت دستگاه اولیه در زمان انتشار در حدود 20000 دلار امریکا بود و سیستم بازی آن نیز مبتنی بر انداختن سکه داخل دستگاه بود.
دوران جدید صنعت بازی‌های در حال متولد شدن بود. بعد از فروش عالی Computer Space، نولان باشنل کمپانی آتاری (Atari) را تأسیس و کار برروی پروژه بعدی خود را شروع کرد. «آلن الکورن» (Allan Alcorn) اولین کسی بود که در این کمپانی استخدام شد و کار خود را برروی یک پروژه پیشنهادی شروع کرد. پروژه‌ای که یک بازی پینگ پونگ بود و یک سال بعد از Computer Space و در سال 1972 با عنوان Pong به بازار عرضه شد و بیش از 8000 نسخه فروخت و آغازگر دوره جدید بازی‌های ویدیویی شد.

دستگاه آرکید ComputerSpace

نسل اول

سال 1972 میلادی سرآغاز اولین نسل از کنسول‌های بازی بود. با ورود تلویزیون‌ به خانه‌ها، کم‌کم مخترعین و فعالان صنعت بازی به این فکر افتادند که دستگاه‌های بازی را روانه خانه مشتریان خود کنند. نخستین کنسول خانگی با نام «مگناوکس ادیسه» (Magnavox Odyssey) به قیمت 100 دلار امریکا (معادل حدودی 585 دلار در سال 2018) به بازار عرضه شد. این کنسول خانگی توسط «رالف بائر» (Ralph H. Baer)، کسی که اکنون به عنوان پدر بازی‌های ویدیویی شناخته می‌شود و یک مهندس تلویزیون بود، توسعه پیدا کرد. بائر مخترعی امریکایی بود که از سال 1968 در حال کار و توسعه برروی این کنسول خانگی با نام رمز Brown Box بود. این کنسول بازی هرچند یک دستگاه الکترونیکی دیجیتال بود ولی برای ارسال تصویر به تلویزیون از مدارهای آنالوگ استفاده می‌کرد. معروف‌ترین بازی که برروی این کنسول خانگی منتشر شد، عنوان Pong بود. کنسول مگناوکس تا سال 1975 توسط تولید کنند اصلی ساخته شد و 350000 واحد فروخت و بعد از آن تا سال 1978 میلادی توسط فیلیپس به بازار عرضه و سپس فروش آن متوقف شد. در این نسل کمپانی نینتندو نیز وارد بازار تولید کنسول شد و دستگاه Color TV-Game را با قیمتی بین 8300 تا 48000 یِن (معادل 122 تا 708 دلار در سال 2018) عرضه کرد. نینتندو توانست در اولین نسل بازی‌های ویدیویی موفقیت چشمگیری به دست آورده و در میان سال‌های 1977 تا 1980 تعداد سه میلیون کنسول را فقط در ژاپن به فروش برساند. نسل اول بازی‌های ویدیویی با توقف تولید Color TV-Game به طور کامل در سال 1980 به پایان رسید و دوره جدیدی از بازی‌های ویدیویی آغاز شد.

Ralph Baer پدر کنسول‌های بازی

نسل دوم

نسل دوم کنسول‌های بازی از سال 1976 میلادی و با عرضه Fairchild Channel F آغاز شد. قیمت این کنسول 169 دلار (معادل 727 دلار در سال 2018) بود و در بازه هشت ساله تولید تا سال 1983 تنها توانست 250000 نسخه به فروش برساند. در این نسل رقابت بین تولیدکنندگان در این صنعت نوظهور افزایش یافت و کنسول‌های متعددی مانند مگناوکس 2 و «اینتلی‌ویژن» (Intellivision) به بازار عرضه شدند. هر کدام از این کنسول‌ها به ترتیب یک میلیون و بیش از سه میلیون نسخه فروختند. در این نسل دو رویداد خاص باعث شد که نسل دوم کنسول‌ها از اهمیت بالایی در تاریخچه این صنعت بدل شود.
اولین رویداد عرضه کنسول افسانه‌ای آتاری 2600 بود که در سپتامبر 1977 با قیمت 200 دلار امریکا (808 دلار در سال 2018) وارد بازار شد. کنسولی که تولید آن تا سال 1992 ادامه داشت و باعث شد لقب طولانی‌مدت ترین نسل بازی‌های ویدیویی به نسل دوم اختصاص یابد. فروش 30 میلیون عددی این کنسول باعث شد با اختلاف زیاد نسبت به دیگر رقبایش به عنوان بهترین کنسول نسل دوم لقب بگیرد. بازی‌های کنسول آتاری برروی کارتریج‌ منتشر شده و بیش از 500 بازی مختلف توسط ناشران برای این کنسول عرضه شد. در این نسل عناوینی مانند Pac Man و Pitfall منتشر شدند که بعدها به نمادی برای صنعت بازی‌های ویدیویی تبدیل گشتند. دومین رویداد منحصر به فرد این نسل عرضه اولین کنسول قابل حمل به معنای واقعی کلمه توسط نینتندو بود. این کمپانی در سال 1980 کنسول بازی Game & Watch را به بازار عرضه کرد. ویژگی این کنسول این بود که بازی‌ها داخل کنسول تعبیه شده بود و برای هر بازی شما باید کنسولی جدید تهیه می‌کردید. عناوین مهمی مانند Mario Bros و Donkey Kong برای این کنسول منتشر شدند و نینتندو تا سال 1990 به تولید این دستگاه هیجان انگیز ادامه داد و موفق شد حدود 43 میلیون واحد از آن را به فروش برساند. هرچند نسل دوم تا سال 1992 به طول انجامید اما عملا در سال 1983 نسل سوم کنسول‌های بازی شروع شد و چندین سال عناوین میان نسلی وارد بازار شدند.

کنسول افسانه‌ای آتاری 2600

نسل سوم

با گذشتن دوران ابتدایی صنعت بازی‌های ویدیویی، این صنعت نوپا و در سال 1983 وارد نسل سوم و یکی از دوران‌های طلایی بازی‌ها شد. نسلی که به دلی استفاده از پردازنده‌های هشت بیتی به نسل هشت بیتی معروف شد و این آغاز ماجرا بود. نسل سوم تغییرات عمده‌ای نسبت به دوره قبل داشت که موجب شد تفاوت بسیار زیادی با نسل پیشین خود داشته باشد. استفاده از پروسسورهای هشت بیتی، ابداع D-pad برای کنترلرها و افزایش رزولوشن بازی‌ها بخشی از این تغییرات بودند. در سال 1983 کمپانی «سگا» (SEGA) اولین کنسول خود با نام SG-1000 را روانه بازار ژاپن کرد. کنسولی که نتوانست بیش از یک سال در برابر رقیب پرآوازه و قدرتمند خود یعنی Family Computer (FamiCom) یا Nintendo Entertainment System (NES یا همان میکروی معروف در ایران) دوام بیاورد و در سال 1984 از خط تولید خارج شد. کمپانی سگا پس از این شکست بار دیگر شانس خود را امتحان کرد و این بار با عرضه Sega Master System توانست شکست قبل خود را جبران کرده و با قیمت معادل 446 دلار در سال 2018 به رکورد 13 میلیون عدد فروش جهانی دست پیدا کند. کمپانی آتاری که خود سردمدار صنعت بازی‌های ویدیویی بود کنسول آتاری 7800 را در سال 1986 روانه بازار کرد اما نتوانست در برابر رقبای ژاپنی خود عرض اندام کرده و عرصه را به آن‌ها واگذار کرد. نسل سوم نسل کنسول‌های ژاپنی بود و در این میان نینتندو با کنسول NES به عنوان طلایه‌دار این نسل شناخته می‌شود.

سگا مستر و نینتندو NES

کنسول FamiCom در سال 1983 در ژاپن و سپس در سال 1985 در ایالات متحده امریکا روانه بازار شد و سریعاً جای خود را در میان اهل بازی و طرفداران این سرگرمی ناب باز کرد. هرچند کنسول در ابتدای عرضه با مشکلات فنی روبه‌رو شد و تا مرز شکست هم پیش رفت اما با تدابیر سازندگان و برطرف کردن مشکلات به سرعت توانست به عرصه رقابت برگشته و لقب پرفروش‌ترین کنسول تاریخ ژاپن را در پایان سال 1984 به خود اختصاص دهد. این موفقیت باعث شد که نینتندو به فکر انتشار کنسول در امریکای شمالی بیفتد و به همین جهت با کمپانی آتاری وارد مذاکره شد تا از طریق آن‌ها این کنسول را در ایالات متحده منتشر کند. هرچند این توافق به خوبی پیش رفت اما به دلیل مشکلات قانونی Coleco بر سر بازی Donkey Kong و همچنین اخراج مدیرعامل آتاری، این ماجرا به سرانجام نرسید و نینتندو به تنهایی تصمیم به انتشار کنسول FamiCom در امریکا گرفت. تا سال 1986 بازی‌های زیادی برای این کنسول عرضه شده که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به عنوان Super Mario Bros اشاره کرده که نه تنها توانست با فروش 40 میلیون عددی خود به یکی از پرفروش‌ترین بازی‌های نینتندو تبدیل شود، بلکه به نمادی باری این کمپانی و محصولاتش بدل شد. این کنسول افسانه‌ای توانست با رقم 61 میلیون واحد فروش به یکی از پرفروش‌ترین کنسول‌های تاریخ تبدیل شده و به تنهایی به نماد نسل سوم بازی‌های ویدیویی بدل شود. نسلی که در سال 2003 با توقف تولید کنسول NES در ژاپن به پایان رسید.

نسل چهارم

با ورود پردازنده‌های 16 بیتی به بازار، کم‌کم سازندگان کنسول‌های بازی به فکر استفاده از آن‌ها افتادند و در سال 1987 اولین کنسول این نسل با عنوان PC Engine در ژاپن عرضه شد که بعداً در امریکا با نام TurboGrafX-16 به بازار آمد. پردازنده‌های 16 بیتی، صدای استریو، بهبود رنگ‌ها و رزولوشن و استفاده کنترلرهایی با تعداد دکمه‌های بیشتر (بین 3 تا 8 دکمه) از مهم‌ترین ویژگی‌های این نسل بود و علاوه بر تمام این موارد در اواخر نسل قابلیت پشتیبانی از دیسک‌های نوری CD نیز به این کنسول‌ها اضافه شد. اگرچه کنسول PC Engine اولین دستگاه این نسل بود اما در رقابت فروش نتوانست چندان موفق شود و تا سال 1994 که تولید آن متوقف شد تنها توانست 5.8 میلیون عدد دستگاه به فروش برساند. پرفروش‌ترین بازی این کنسول Bonk's Adventure نام داشت.
نسل چهارم ادامه رقابت بین دو کمپانی بزرگ یعنی نینتندو و سگا بود. سگا کنسول افسانه‌ای «سگا مگا درایو» (SEGA Mega Drive یا SEGA Genesis) با قیمت 190 دلار (معادل 375 دلار در سال 2017) و نینتندو کنسول «سوپر نینتندو» (SNES) با قیمت 200 دلار (359 دلار در 2017) را به ترتیب در سال‌های 1988 و 1990 روانه بازار کردند. رقابت این دو غول بازی‌سازی در این نسل بسیار فشرده بود و نینتندو با 49 میلیون عدد و سگا با 30 میلیون واحد فروش توانستند سهم بزرگی از بازار را از آن خود کنند. کمپانی سگا بازی Sonic the Hedgehog را برای رقابت با عنوان Super Mario Bros منتشر کرد و این بازی توانست با فروش 15 میلیون عددی خود تبدیل به پرفروش‌ترین بازی کنسول Mega Drive و یکی از بزرگ‌ترین فرنچایزهای تاریخ بازی‌های ویدیویی شود. در مقابل کمپانی نینتندو با تکیه به سابقه چندین ساله خود عناوین پرفروشی مانند Super Mario World، Donkey Kong Country و Super Mario Kart را منتشر کرد.

کنسول نوستالژیک سگا

یکی از اتفاقات جالبی که در نسل چهارم رخ داد، انتشار کنسول قدرتمند و البته گران قیمت Neo Geo توسط کمپانی ژاپنی SNK بود. این کنسول که اساساً بر مبنای سیستم‌های آرکید ساخته شده بود در سال 1991 با قیمت سرسام آور 400 دلار (720 دلار 2017) به بازار آمد. به دلیل استفاده از پردازنده‌های قوی‌تر در این کنسول، عناوین منتشر شده برای آن از جلوه‌های دیداری فوق‌العاده‌ای برخوردار بودند که هر بازیکنی را مات و مبهوت خود می‌کردند. پرفروش‌ترین بازی این کنسول لوکس عنوان Samurai Shodown محصول SNK بود که یک بازی مبارزه‌ای زیبا با جلوه‌های دیدنی بود.
دیگر اتفاق هیجان انگیزی که در این نسل و به یمن پیشرفت فن‌آوری رخ داد، عرضه کنسول‌های قابل حمل توسط کمپانی‌های بزرگ صنعت بازی‌سازی بود. کمپانی آتاری کنسول Atari Lynx را در سال 1989 به بازار عرضه داشت و توانست تا سال 1995 حدود 3 میلیون عدد از این دستگاه را بفروشد. کمپانی NEC کنسول TurboExpress را در سال 1990 منتشر کرد و تا سال 1994 نتوانست بیش از 1.5 میلیون واحد به فروش برساند. کمپانی سگا نیز در سال 1990 به این رقابت وارد شد و با عرضه Sega Game Gear و به کمک فرنچایزهای محبوب خود مانند Sonic توانست تا سال 2001 به فروش قابل توجه 11 میلیون عددی دست پیدا کند. تمام این اعداد و ارقام در برابر فروش خیره‌کننده کنسول قابل حمل نینتندو مانند کاهی در برابر کوه است! کمپانی نینتندو در سال 1989 کنسول Game Boy را ابتدا با صفحه نمایش سیاه و سفید و سپس با صفحه رنگی به بازار عرضه کرد. کنسولی که تبدیل به یکی از پرفروش‌ترین کنسول‌های تاریخ صنعت بازی شد و تا زمان توقف تولید خود در سال 2003 تعداد خیره کننده 118 میلیون واحد کنسول را فروخت. نینتندو با عرضه این کنسول جایگاه خود را در رقابت‌های نزدیک این صنعت مستحکم کرد و فاصله چشمگیری با رقبا در عرضه کنسول‌های قابل حمل پیدا کرد. عنوان Tetris معروف‌ترین و پرفروش‌ترین بازی این کنسول است که توانست به فروش شگفت انگیز 30 میلیون نسخه دست پیدا کند.
نسل چهارم با تمام فراز و نشیب‌هایش و با انتشار مجموعه‌ای از بهترین عناوین تاریخ صنعت بازی‌های ویدیویی سرانجام در سال 2004 با توقف تولید Neo Geo به پایان رسید ولی هنوز خاطرات آن دوران طلایی در اذهان مردم دنیا باقی مانده است.